تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی )مطالعه موردی کارکنان دانشگاه رازی کرمانشاه(

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی سال پنجم شمارة 10 تابستان 1394 صص 109-132 Journal of Educational Measurement & Evaluation Studies Vol. 5, No. 10, Summer 2015 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی )مطالعه موردی کارکنان دانشگاه رازی کرمانشاه( محمدرضا اردالن * سیروس قنبری ** رقیه بهشتیراد *** پرویز نویدی **** چکیده پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر مسئولیتپذیری اجتماعی و سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی انجام شده است. این پژوهش از نوع توصیفی و از نظر روش پژوهشی پیمایشی است. روش جمعآوری اطالعات استفاده از پرسشنامه و نمونهگیری از نوع تصادفی طبقهای بود که متناسب با حجم هر طبقه 203 نفر از کارکنان دانشگاه رازی کرمانشاه انتخاب شدند. روش تجزیه و تحلیل دادهها همبستگی و معادالت ساختاری با استفاده از نرمافزارهای آماری -(SPSS) )LISREL) است. نتایج تحلیل الگویابی معادالت ساختاری برازندگی الگو را با دادهها مورد حمایت قرار دادند. نتایج الگویابی معادالت ساختاری نشان داد که اثر مستقیم مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی )0/21( در سطح 0/05 مثبت و معنیدار است همچنین اثر مستقیم سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی )0/59( در سطح 0/001 مثبت و معنیدار است. در نتیجه از عوامل مؤثری که هر سازمان در راستای تعهد سازمانی کارکنان باید مد نظر قرار دهد مسئولیتپذیری اجتماعی و سرمایه اجتماعی است. در این بین ایجاد شبکهها و مجاری ارتباطی و زمینه سازی بستری که منجر به افزایش مسئولیتپذیری کارکنان شود میتواند در افزایش تعهد سازمانی کارکنان مؤثر واقع شود. تاریخ پذیرش مقاله: 94/05/10 تاریخ دریافت مقاله: 93/03/07 واژگان کلیدی: مسئولیتپذیری اجتماعی سرمایه اجتماعی تعهد سازمانی دانشگاه رازی. * دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان ** دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان *** دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه بوعلی سینا )نویسنده مسئول ) R_beheshti2000@yahoo.Com **** دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه بوعلی سینا همدان

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 110 مقدمه زندگی سالم و موفقیتآمیز برای انسان بدون همکاری و هماهنگی با دیگر انسانها دشوار و در برخی مواقع ناممکن است. فعالیتهای گروهی افراد در سازمانها در بر گیرنده هویت و کارایی سازمان است. کارایی و توسعه هر سازمان تا حد زیادی به کاربرد صحیح نیروی انسانی بستگی دارد. هر اندازه که شرکتها و سازمانها بزرگتر میشوند بالطبع به مشکالت نیروی انسانی اضافه میشود. امروزه هنر و علم مدیریت از ظریفترین دشوارترین و پرثمرترین کارها معرفی میشود و آن را بهعنوان یکی از شاخصهای مهم تمدن معاصر از جمله عامل مؤثر در رشد و توسعه اجتماعی فرهنگی و اقتصادی جوامع کنونی بهشمار میآورند )ساعتچی و همکاران 1387(. روند کسب و کارهای اخیر مؤید آن است که از شرکتها انتظار میرود فراتر از سود محوری فعالیت کنند و افزایش رفاه جامعه را در اولویت قرار دهند. به این معنی که بخش کسب و کار نباید فقط تابع تولید کاال و سود باشد بلکه شرکتها الزم است فعالیت خود را حول محور جامعه نیز باید تنظیم کنند )قالوندی و همکاران 1393(. مسئولیت اجتماعی سازمان موضوع حساسیت برانگیز و رو به توجه در سالهای اخیر بوده است و عامل اساسی بقای هر سازمان محسوب میشود )رویایی و مهردوست 1388(. طرفداران مسئولیت اجتماعی استدالل میکنند سازمانهای بزرگ نه تنها برای پاسخگویی به نیازهای سهامداران بلکه برای تأمین نیازهای اقشار مختلف جامعه از جمله مشتریان تأمین کنندگان و کارمندان باید مسئولیت اجتماعی را بهعنوان کلید راهبردی در سازمان گسترش دهند )گیول 2007 هولمکویست 2009(. همچنین از مدیران و متولیان دانش انتظار میرود با برخورداری از سرمایه اجتماعی ضمن خلق دانشهای جدید به عنوان سرمایههای پنهان برای رفع مشکالت سازمان و جامعه نقش فعالی را ایفا کنند )عباس زاده و مقتدایی 1388(. در بسیاری از تحقیقات انجام شده تعهد سازمانی به مثابه عامل اصلی و مؤثر بر افزایش بازدهی و عملکرد نیروی انسانی بررسی شده است و مطالعات صورت گرفته در این خصوص به اهمیت بررسی عوامل اثرگذار بر این مفهوم تأکید کردهاند. به همین منظور نگارندگان بررسی تأثیر مسئولیتپذیری اجتماعی و سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی را موضع این تحقیق قرار دادند چرا که شناسایی عوامل اثرگذار بر تعهد سازمانی هم راستا با مطالعات سازمانی میتواند گامی مؤثر واقع شود تا شناخت و دانش نظری و تجربی در این خصوص فراهم شود. با توجه به مسائل مطرح شده قصد این تحقیق بررسی تأثیر

111 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی مسئولیتپذیری اجتماعی و سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی کارکنان دانشگاه رازی کرمانشاه و به دنبال پاسخگویی به این سؤال بود که آیا مسئولیتپذیری اجتماعی و سرمایه اجتماعی کارکنان بر تعهد سازمانی تأثیر دارد مسئولیتپذیری اجتماعی در طی دهه گذشته سازمانها از طرف گروههای مختلف ذینفعان شامل سهامداران کارکنان سرمایهگذاران مصرفکنندگان و مدیران تحت فشار فزایندهای برای رفتار مسئوالنه اجتماعی بودهاند. این مطالعات شواهدی مبنی بر افزایش بازدهی سازمانهای دارای مسئولیت اجتماعی و همچنین نیروی کار متعهدتر را فراهم میآورد چرا که کارکنان از اینکه با سازمانهایی که دارای مسئولیت اجتماعی هستند کار کنند احساس هوی ت و غرور میکنند. فلسفه وجودی سازمانها حتی مؤسسات اقتصادی نه تنها سود بلکه تأمین انتظارات ذینفعان اعم از داخل و خارج سازمان میباشد )دراکر 2000( زیرا از این طریق است که پایدار بودن سود نیز تأمین میشود. ضمنا انتظاراتی که جامعه در بعد اخالقی قانونی اقتصادی و مصالح عمومی از سازمانها دارد این است که آنها خود را به جامعهای که در آن به فعالیت میپردازند متعهد بدانند )سولچز و همکاران 2008(. بر این اساس هنگامی که موضوع مسئولیت در زندگی اجتماعی از جمله سازمانها مورد تحلیل قرار میگیرد نباید صرفا حقوق صاحبان سهام و مؤسسات یا حتی فقط رعایت چهارچوبهای قانونی که به اجبار باید بدان تن داد مالک عمل سازمانها قلمداد شود بلکه مسئول بودن باید به عنوان امری داوطلبانه و نوعی تعهد و وظیفه از سوی سازمانها به شمار آید )تاکاال و پاالب 2000(. در این صورت است که مشروعیت سازمان از ناحیه ذینفعان بیرونی )ذینفعان اجتماعی و غیر اجتماعی دولت و مشتریان( به پایداری میانجامد و منافع پایدار ارتقای تعهد و مشارکت فعال ذینفعان قابل پیشبینی میشود. امروزه مسئولیت اجتماعی به مراتب فراتر از حوزه فعالیت و تأثیر خود در گذشته که "انساندوستی" بود پیش میرود. مسئولیت اجتماعی در عرصه کسب و کار برای رسیدن به توسعه پایدار در مورد ارائه راه حلهای پیشگیرانه برای چالشهای اجتماعی و زیست محیطی و عرصههایی از این دست نقش و جایگاه خود را پیدا کرده است )واسیلسکو و همکاران 2010(. مسئولیت اجتماعی موضوعی جدید نیست اما به نظر میرسد که افزایش عالقه در میان دانشگاهیان و دست اندرکاران به

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 112 مسئولیت اجتماعی به خاطر منفعتهایی که مسئولیت اجتماعی برای اقتصاد جامعه و محیط زیست دارد تازه و جدید باشد )هندرسون 2007). در مطالعات جدید نیز این امر ثابت شده است که مسئولیت اجتماعی بهطور فزایندهای از فرهنگ اجتماع و اقتصاد حاکم بر جامعه حمایت میکند )آزمت 2010(. مسئولیت اجتماعی راهبردی مقابلهای برای پاسخگویی به نگرانیهای اجتماعی زیست محیطی و توسعه پایدار است )هدایگر مسئولیت اجتماعی را پیروی از قوانین اجتماعی و برآوردن انتظاراتی که.)2010 فورد 1 مسئولیت اجتماعی را تعهد مداوم جامعه از فرد دارد تعریف میکند. کاستکاو بالزارووا 2 برای رفتار به شیوه اخالقی و همراه با بهبود کیفیت زندگی افراد و خانوادههایشان به عالوه بهبود اجتماع و جامعه در مقیاس وسیعتر میدانند )ایمان و جالئیان بخشنده 1389(. پژوهشگران مسئولیت اجتماعی را ارزشی گرانبها که بر دموکراسی و جامعه مسئولیت دموکراتیک تأثیر میگذارد معرفی میکنند )آپایدین و ارکان 2010(. هولمه 3 اجتماعی را درک مشترک مبنی بر افزایش رفتارهای اخالقی در میان کارکنان و رشد و تعالی اعضای تعریف میکند )لینتکوم و همکاران 2010(. در سال 1960 دیویس 4 مسئولیت اجتماعی را به عنوان آن نوع تصمیمات و اقدامات سازمانها توصیف کرد که به دالیلی فراسوی منافع مستقیم اقتصادی یا فنی اتخاذ میشوند )هردت و همکاران در تعریفی مشابه مسئولیت اجتماعی 2009(. در سال 1971 کمیته توسعة اقتصادی 5 سازمان را به صورت زیر تشریح کرد: «امروزه روشن است که مفهوم تعامل بین جامعه با تجارت و کسب و کار به شیوههای گوناگون در حال تغییر است. کسب و کار باید مسئولیتهای گستردهتری را در خصوص جامعه نسبت به قبل بپذیرد و محدوده گستردهتری از ارزشهای انسانی را مورد نظر داشته باشد«)والکر و پارنت 2010(. سرمایه اجتماعی در سالهای اخیر سرمایه اجتماعی به یک مفهوم بسیار رایج مبدل شده است. سرمایه اجتماعی مفهومی چند بعدی در علوم اجتماعی و تأثیرگذار در بسیاری از حوزههای جامعه است و در ادبیات مرتبط با توسعه نیز جایگاه ویژه یافته است. برخی نیز با این 1. Ford 2. Castka & Balzarova 3. Holme 4. Davis 5. Committee of Economic Development

113 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی استدالل که افرادی که از سرمایه اجتماعی باال برخودار هستند تمایل بیشتری به زندگی سالم شاد و شرکت در فعالیتهای اجتماعی در جوامع دارند آن را حلقه مفقودة توسعه میدانند )موجد و همکاران 1387 ویل و همکاران 2011(. سرمایه اجتماعی با تقویت روحیة مردم برای چگونگی ارتباط با دیگران به نوبه خود برای افراد و جوامع نتایج مثبتی از جمله سازگاری با محیط را به همراه داشته است )برون 2009(. سرمایه اجتماعی به عنوان نوشداروی دردهای اجتماعی شناخته شده است )فقیهی و فیضی 1386( که از ویژگی خودزایی و خود مولدی برخودار است. با استفاده مناسب از این سرمایه زمینه برای تولید و تقویت آن فراهم میشود و در واقع نوعی تولید اجتماعی قابل مدیریت به حساب میآید )وحیدا و همکاران 1383 حضرتی و تنهایی 1388(. سرمایه اجتماعی مفهومی است که به ویژه با آثار اندیشمندانی چون بوردیو کلمن و پانتام در چند دهه گذشته گسترش یافت. البته با توجه به اینکه دیدگاههای این سه این سه نفر را " سه شاخصه تمایزات آشکاری با هم دارند باب ادوارز و مایکل فولی 1 نسبتا متمایز" در پژوهشهای سرمایه اجتماعی دانستهاند )نوغانی و اصغر پور ماسوله.)1386 بوردیو به عنوان یکی از پیشگامان بر این باور است که میزان سرمایه اجتماعی که هر فرد دارد بسته به اندازه شبکه ارتباط وی میتواند بهطور مؤثری تغییر یابد. از نظر بوردیو سرمایه اجتماعی جمع بالقوه و بالفعلی است که نتیجه مالکیت شبکه دوامی از روابط نهادی شده بین افراد و عضویت در یک گروه برای دستیابی به منابع آن گروه است )جهانگیری و شکریزاده 1389(. از نظر بوردیو سرمایه در سه شکل بنیادی امکان بروز مییابد: سرمایه اقتصادی که قابلیت تبدیل شدن به پول را دارد و ممکن است در شکل حقوق مالکیت نهادینه شود سرمایه فرهنگی که در شرایط معین قابلیت تبدیل شدن به سرمایه اقتصادی را دارد و ممکن است به شکل کیفیتهای آموزشی نهادینه شود سرمایه اجتماعی که از الزامات اجتماعی ساخته میشود و در شرایط معین قابلیت تبدیل به سرمایه اقتصادی را دارد و ممکن است بهصورت عنوان اشرافی یا اصالت خانوادگی نهادینه شود. بوردیو سرمایه اجتماعی را با شبکهها ارتباطی در سازمان مرتبط میداند که نهادینه شدن آن به میزان دوام ارتباط میان افراد بستگی دارد )سولچز و همکاران 2008(. 1. Bob Edvawars & Michael Foley

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 114 کلمن سرمایه اجتماعی را فرایندهای اجتماعی میداند که با تسهیل کنشهای اعضای خود منافع شان را ارتقا میدهد )برغمدی 1387 جواهری و باقری 1386(. کلمن سرمایه اجتماعی را منبعی اجتماعی ساختاری میداند که دارایی و سرمایه افراد به شمار میرود )شعبانی ورکی و آهنچیان 1385(. او بر این اعتقاد است که سرمایه اجتماعی با کارکرد آن تعریف میشود. سرمایه اجتماعی چیزی واحد نیست بلکه انواع چیزهای گوناگون است که دو ویژگی مشترک دارند: همه آنها جنبهای از یک ساخت اجتماعی را شامل میشوند و کنشهای معین افرادی را که در درون ساختار هستند تسهیل میکنند. سرمایه اجتماعی مانند شکلهای دیگر سرمایه مولد است و دستیابی به برخی اهداف را که در نبودن آن دست نیافتنی خواهد بود امکانپذیر میکند )نوغانی و همکاران 1388 ماجدی و لهسانی 1385(. پاتنام در مطالعه خود سرمایه اجتماعی را دارای مؤلفههایی از جمله شبکهها هنجارهای مشارکت مدنی و اعتماد به سایر شهروندان میداند که این سرمایه بر عکس سرمایههای متعارف دیگر کاالیی عمومی است که در مالکیت خصوصی بهرهبرداران نیست )موهان و همکاران 2005(. به نظر پاتنام هر هنجار مؤثر مبتنی بر معامله متقابل عمومی احتماال با شبکههای انبوهی از مبادالت اجتماعی مرتبط است. در جوامعی که مردم مطمئن هستند که اعتماد مورد استفاده قرار نمیگیرد بیشتر به مبادله و معامله میپردازند و این مبادالت خود به توسعه هنجارهای متقابل عمومی منتهی میشود. کنشهای متقابل شخصی اطالعاتی را در مورد قابل اعتماد بودن دیگران فراهم میکند که نسبتا بیهزینه است. روابط اجتماعی مداوم میتواند انگیزهایی برای قابل اعتماد بودن ایجاد کند )سردارنیا و همکاران 1389 زاهدی و همکاران 1388(. پاتنام بیان میکند که سرمایه اجتماعی سود سرمایهگذاری در زمینه سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی را افزایش میدهد )پیراهری 1388(. و به عنوان منبعی برای دستیابی به اهداف اجرای پروژههای گروهی و اجتماعی را تسهیل میکند )کامران و ارشادی 1388( بر این اساس میتوان شاهد نقش برجسته شبکههای اعتماد بهعنوان ساختار کلیدی رشد و توسعه عناصر تشکیلدهندة سرمایه اجتماعی بود )شریفیان ثانی و ملکی 1385(. در ادبیات مدیریت سرمایه اجتماعی به دو شکل سرمایه اجتماعی افقی و عمودی دیده میشود. سرمایه اجتماعی افقی ناشی از روابط میان افراد و گروهها است که در شکل مشارکت در شبکههای اجتماعی رسمی و سطح اعتماد بین فردی تجلی مییابد که ممکن است موجب بهبود وضعیت سالمت فراهم کردن منابع اجتماعی با ایجاد

115 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی شبکههای افراد و همچنین ترویج رفاه شود و سرمایه اجتماعی عمودی ناشی از ارتباط افراد و گروهها با قدرتهای مختلف منابع و موقعیتهای اجتماعی است )بورگونوی 2010 انگسترم و همکاران 2008(. تعهد سازمانی به عنوان یک بعد مهم نگرش شغلی هویتی روانشناختی است که هر تعهد سازمانی 1 فرد نسبت به سازمان متبوع خود احساس میکند )ونگ و همکاران 2010( لذا در نمود عینی تعهد سازمانی روابط کارکنان را با سازمان منعکس میکند و بر تصمیم به ماندن اعضا در آن سازمان داللت دارد )می یر و آلن 1997(. افراد با نیازها مهارتها و انتظاراتی وارد سازمان میشوند و مایلند در محیطی کار کنند که بتوانند از تواناییهایشان استفاده و نیازهایشان را ارضاء کنند. چنانچه سازمانها این فرصتها را برای کارکنانشان ایجاد کنند سطح تعهد سازمانی افزایش مییابد )وکوال و نیکوالئو 2005(. در حقیقت میتوان پیوندی بین تعهد سازمانی و فعالیتهای اجتماعی سازمان انتظار داشت که مستقیما به ارضاء نیازهای کارکنان میپردازد )پیترسون 2004(. با این وجود الزم است مفهوم تعهد سازمانی بهخوبی تحلیل شود. در مورد تعریف تعهد تعهد سازمانی بین پژوهشگران اتفاق نظری نیست )شاو و همکاران 2003(. کانتر 2 سازمانی را درجه نسبی تعیین هویت فرد با یک سازمان خاص و درگیری مشارکت او با آن سازمان و تمایل فرد به در اختیار گذاشتن انرژی و وفاداری خویش به نظام اجتماعی تعریف میکند. یکی از معمولی ترین شیوههای برخورد با تعهد سازمانی آن است که تعهد سازمانی را نوعی وابستگی عاطفی و روانی به سازمان در نظر میگیرند. در این شیوه فردی که به شدت به سازمان خود متعهد است هویت خود را از سازمان میگیرد در سازمان مشارکت فعال دارد با آن در میآمیزد و از عضویت در سازمان خود لذت میبرد )موغلی و همکاران 1388(. بنابراین تعهد سازمانی یک نگرش درباره وفاداری کارمندان به سازمان و فرایند مستمری است که از طریق آن اعضای سازمان عالقه خود را به سازمان و موفقیت و کارایی پیوسته آن نشان میدهند )خوشنود 1390(. بدیهی است تعهد سازمانی کارکنان زمانی ارزشمند خواهد بود که بر عملکرد سازمان تأثیر مثبت داشته باشد و موجب ارتقا و بهرهوری سازمان شود )الوانی 1381(. تعهد سازمانی بیان کنندة وابستگی روانشناختی به سازمان محل استخدام است. تعهد سازمانی 1. organizational commitment 2. Kunter

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 116 در سه نوع شناخت تجلی مییابد: 1 - ایمان و اعتقاد قوی به سازمان و پذیرش اهداف و ارزشهای آن 2- تمایل به انجام دادن تالش نسبتا زیاد به خاطر سازمان و 3- آرزو و خواستهای قطعی برای باقی ماندن به عنوان عضوی از سازمان افراد با تعهد باال در استخدام سازمان باقی میمانند زیرا دوست دارند که عضو سازمان باشند. بهطور خالصه تعهد سازمانی چند بعدی است که نشاندهنده ارتباط و نفوذ سازمان بر اعضاء سازمان است که در نتیجه آن تابعیت تالش کاری عملکرد بهتر شغلی رفتار شهروندی سازمانی کاهش تعارض تمایل ترک شغل رفتار غیبت و رفتار ترک خدمت به همراه آن است )سلطانزاده 1391(. در زمینه مسئولیت اجتماعی سرمایه اجتماعی و تعهد سازمانی پژوهشهایی صورت گرفته است. موضوع پژوهش حاضر موضوعی جدید در حوزه مسئولیت اجتماعی سرمایه اجتماعی و تعهد سازمانی است که تاکنون در دانشگاههای کشور انجام نشده است و در نوع خود بدیع و نو محسوب میشود. در ادامه تعدادی از پژوهشهای مرتبط که در زمینه مسئولیت اجتماعی سرمایه اجتماعی و تعهد سازمانی صورت گرفته است مورد بررسی قرار میگیرد. بر پایه پژوهشی که در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام گرفت گزارش شد که رابطة بین سازههای اخالقی مسئولیتپذیری تعهد سازمانی و محافظه کاری رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد )جبارزاده و بایزیدی 1389(. در پژوهشی دیگر مشخص شد که مسئولیت اجتماعی سازمان اهمیت زیادی در رشد و کاهش فقر دارد و همچنین دارای تأثیر بر افزایش شاخصهای عملکرد اجتماعی است )طبقیان 1389(. بر پایه پژوهشی دیگر مشخص شد که راهبردهای مسئولیت اجتماعی به توسعه توانمندیهای یادگیری منتهی میشود که بهنوبه خود به نوآوری ختم میشود )مهلوجی و همکاران 1387(. بر پایه پژوهشی مشخص شد که میزان سرمایه اجتماعی دبیران بر کیفیت فعالیت آنها تأثیر مثبت دارد و ابعاد گوناگون سرمایه اجتماعی تغییرات فعالیتهای شغلی را تبیین میکند )حقیقان و همکاران 1387(. بر پایه پژوهشی دیگر مشخص شد که با افزایش سرمایه اجتماعی شبکه افراد و اعتماد متقابل بین شخصی نیز افزایش مییابد. به بیان دیگر روابط و تعامالت و منابع حمایتی موجود در شبکه میتواند زمینه ساز ایجاد و تقویت اعتماد بین افراد باشد )باستانی و همکاران 1387(. بر پایه پژوهشی دیگر مشخص شد که جنبههای هنجاری سرمایه اجتماعی با همة گرایشهای داوطلبانه رابطه

117 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی مستقیم دارد )روشنفکر و ذکایی 1385(. در پژوهشی دیگر که میان طبقات مردم شهر مریوان صورت گرفت گزارش شد که بین سرمایه اجتماعی با حمایت اجتماعی و عزت نفس رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد )احمدی 1388(. در پژوهشی دیگر که میان پرستاران بیمارستان نمازی شیراز صورت گرفت مشخص شد که سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی بر رضایت شغلی تأثیر مثبت دارد )الیاسپور 1388(. در پژوهش دیگر که میان زنان شاغل در بانک سپه انجام گرفت گزارش شد که بین سرمایه اجتماعی و ارتقای شغلی زنان رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد )قربانی طالمی 1388(. بر پایه پژوهش دیگر که میان کارکنان شرکت نفت و شرکت گاز پارس صورت گرفت مشخص شد که سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی تأثیر میگذارد. همچنین بین مؤلفههای سرمایه اجتماعی با تعهد سازمانی رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد )وحدتی 1389(. در پژوهش دیگری که میان معلمان شهر مراغه انجام گرفت گزارش شد که بین سرمایه اجتماعی با رضایت شغلی و تعهد سازمانی رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد )اسدی 1389(. بر پایه پژوهش دیگر که میان دانشجویان دانشگاه آزاد اسالمی واحد مشهد صورت گرفت مشخص شد که بین سرمایه اجتماعی و رضایت از زندگی رابطه معنیداری وجود دارد. همچنین بین متغیرهای مشارکت اجتماعی اعتماد اجتماعی و شبکه روابط اجتماعی با رضایت از زندگی هم رابطه معنیدار وجود دارد )نوغانی و همکاران 1388(. در پژوهشی دیگر که میان پرستاران زن بیمارستان هاشمینژاد صورت گرفت گزارش شد که سرمایه اجتماعی بر مؤلفههای تعهد سازمانی تأثیرگذار است. لذا به نظر میرسد برای افزایش و ارتقای ابعاد سرمایه اجتماعی در کارکنان تالش شود )خمرینا و همکاران 1389(. بر پایه پژوهشی که میان دبیران مدارس متوسطه شهر اصفهان صورت گرفت مشخص شد بین ابعاد تعهد سازمانی )وابستگی سازمانی وابستگی حرفهای مشارکت شغلی و پایبندی به ارزشهای کار( رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد )طراویان 1385(. در پژوهشی دیگر گزارش شد که بین تعهد سازمانی و رفتار اخالقی سازمان رابطه مثبت وجود داشت )بهاریفر و جواهری کامل 1389(. بر پایه پژوهشی دیگر مشخص شد که سطوح باالی تعهد سازمانی با نگرشهای مثبت کارکنان با تسهیم دانش در ارتباط است. کارکنانی که تعهد بیشتری به سازمان خود دارند مشارکت بیشتر و فعالتری در فعالیتهای تسهیم دانش انجام میدهند )یوسفی و همکاران 1389(.

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 118 بر پایه پژوهشی مشخص شد که ابعاد مسئولیت اجتماعی تأثیرگذار بر عملکرد و گردش مالی در کوتاهمدت و بلندمدت است )اینو و لی 2011(. در پژوهشی دیگر گزارش شد که بین مسئولیت اجتماعی و پاسخگویی و شهروندمداری در ورزش ارتباط مثبت و معنیدار وجود دارد )والکر و پارنت 2010(. در پژوهشی دیگر که در بین دبیرستانهای دخترانه شهر مشهد انجام شد رابطه مثبت بین مدیریت مشارکتی و تعهد سازمانی گزارش شد )شاقلی و همکاران 2011(. بر پایه پژوهشی دیگر گزارش شد که رشد شغلی )پیشرفت اهداف شغلی توسعه تواناییهای حرفهای سرعت ترقی رشد پاداش( میتواند در اداره کردن و مدیریت تعهد سازمانی مورد استفاده قرار گیرد )ونگ و همکاران 2010(. بر پایه پژوهشی دیگر مشخص شد که رابطه مثبت بین توسعه تأمین کنندگان تعهد سازمانی سرمایه اجتماعی و بهبود عملکرد وجود دارد. و اینکه تعهد سازمانی و سرمایه اجتماعی میتوانند پیشبینیکنندههای قوی برای عملکرد سازمانی باشند )کرایوس 2007(. نتایج بررسی دیگری نشان داد که مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی تأثیرگذار است و میتواند پیشبینی کننده تعهد سازمانی باشد )هردت و همکاران 2009(. الگوی مفهومی پژوهش برای نیل به هدف اصلی پژوهش و بهمنظور پیشبینی احتمالی وجود رابطه بین متغیرهای پژوهش با توجه به پیشینه پژوهش الگویی طراحی شد و تأثیرات مستقیم متغیرهای مذکور بر تعهد سازمانی مورد بررسی قرار میگیرد. الگوی مفهومی پژوهش حاضر در شکل )1( نمایش داده شده است. تعهدسازمانی مسئولیتپذیری اجتماعی شکل )1( الگوی مفهومی پژوهش سرمایة اجتماعی

119 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی روش پژوهش پژوهش حاضر بر مبنای هدف از نوع پژوهشهای توصیفی و بر مبنای روش از نوع پیمایشی میباشد. متغیرهای تحقیق عبارتند از: مسئولیتپذیری اجتماعی سرمایه اجتماعی به مثابه متغیر مستقل و تعهد سازمانی به مثابه متغیر وابسته مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری مورد نظر همة کارکنان دانشگاه رازی به حجم 504 نفر بود. کالین )2011( برای آزمون مدلهای عل ی حجم نمونهای بین 100 تا 150 نفر را پیشنهاد میکند. روش جمعآوری اطالعات با استفاده از پرسشنامه بود. نمونههای پژوهش براساس نمونهگیری تصادفی طبقهای متناسب با حجم هر طبقه 203 نفر از کارکنان دانشگاه رازی کرمانشاه بودند. برای اندازهگیری مسئولیتپذیری اجتماعی از پرسشنامه کارول )1991( استفاده شد. پرسشنامه در قالب بیست گویه بهگونه تفکیکی و با استفاده از مقیاس پنج درجهای لیکرت با کمی تغییرات برای کارکنان طراحی شد. پرسشنامه مسئولیتپذیری اجتماعی )چهار مؤلفه مسئولیت اقتصادی سؤالهای یک تا پنج مسئولیت قانونی شش تا ده مسئولیت اخالقی 11 تا 15 و مسئولیت اجتماعی 16 تا 20( را شامل میشود. مقدار آلفای کرونباخ برای این پرسشنامه در پژوهش حاضر 73/=α 0 به دست آمد. برای بررسی روایی این پرسشنامه از روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد که شاخصهای برازش GFI=0.90 CFI=0.92 AGFI=0.88 RMSEA=0.07 نشانگر برازش مناسب این ابزار بود. برای سنجش سرمایه اجتماعی از پرسشنامه ناهاپیت و گوشال استفاده شد. این پرسشنامه در برگیرنده بیست گویه است و به گونه تفکیکی و با استفاده از مقیاس پنج درجهای لیکرت سرمایه اجتماعی )سه مؤلفه ساختاری سؤالهای یک تا هفت شناختی هشت تا 14 و رابطهای 15 تا بیست( را مورد سنجش قرار میدهد پایایی این پرسشنامه بر اساس ضریب آلفای کرونباخ 0/84=α به دست آمد که نشانگر پایایی مناسب آن است. برای بررسی روایی کل مؤلفههای این پرسشنامه از روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد که شاخصهای برازش GFI=0.95 RMSEA=0.06 CFI=0.93 AGFI=0.92 نشانگر روایی مناسب این پرسشنامه برای سنجش سرمایه اجتماعی است. برای سنجش تعهد سازمانی از مقیاس مییر و آلن )1990( استفاده شد. این پرسشنامه در برگیرنده 23 گویه است و بهگونه تفکیکی و با استفاده از مقیاس پنج درجهای لیکرت تعهد سازمانی )سه مؤلفه تعهد عاطفی سؤالهای یک تا هشت مستمر ن ه تا 16 و هنجاری 17 تا 23( را

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 120 مورد سنجش قرار میدهد. مقدار آلفای کرونباخ 0/88 بهدست آمد که نشاندهنده پایایی مناسب این ابزار است. برای بررسی روایی این پرسشنامه از روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد که شاخصهای برازش CFI=0.97 GFI=0.94 AGFI=0.95 RMSEA=0.07 نشانگر برازش مناسب این پرسشنامه برای اندازهگیری تعهد سازمانی است. روش تجزیه و تحلیل دادهها: همبستگی/ معادالت ساختاری با استفاده از نرمافزارهای آماری )SPSS) و )LISREL) بود. در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام شد. در سطح توصیفی از آمارههایی نظیر میانگین و انحراف استاندارد و در سطح استنباطی از آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون بهره گرفته شد. یافتههای پژوهش نتایج بهدست آمده از آمار جمعیت شناختی پاسخدهندگان درخصوص جنسیت عبارت است از 66/7 درصد پاسخدهندگان مرد 33/3 درصد پاسخدهندگان زن در خصوص تحصیالت 33/8 درصد مدرک کارشناسی ارشد و دکتری 49/2 مدرک کارشناسی 8/9 درصد مدرک کاردانی و 8/1 درصد مدرک دیپلم در مورد رده سنی 9/4 درصد پاسخدهندگان کمتر از 30 سال 49/4 درصد بین سنین 31-40 سال 31/2 درصد بین سنین 41-50 و 10 درصد بیش از 50 سال قرار داشتند. توزیع سابقه خدمت کارکنان نیز بدین شرح است: 9/8 کمتر از پنج سال سابقة خدمت 22/9 درصد بین شش تا ده سال 13/3 درصد بین 11-15 سال 24/9 درصد بین 16-20 سال 19/1 درصد بیش از 20 سال سابقه خدمت داشتند. در جدول )1( شاخصهای توصیفی متغیرها شامل میانگین انحراف استاندارد چولگی و کشیدگی ارائه شده است. کالین )2011( پیشنهاد میکنند که در مدلیابی عل ی توزیع متغیرها باید نرمال باشد. قدر مطلق چولگی و کشیدگی متغیرها به ترتیب نباید از سه و ده بیشتر باشد. با توجه به جدول )1( قدر مطلق چولگی و کشیدگی تمامی متغیرها کمتر از مقادیر مطرح شده بود. بنابراین این پیش فرض مدلیابی عل ی یعنی نرمال بودن تک متغیری برقرار بود. در جدول )2( ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش ارائه شدهاند.

121 تأثیر سرمایه اجتماعی متغیر مسئولیتپذیری اجتماعی سرمایه اجتماعی تعهد سازمانی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی جدول )1( شاخصهای توصیفی متغیرهای پژوهش میانگین 3/18 3/09 3/17 انحراف استاندارد 0/55 0/61 0/50 چولگی -0/15-0/13 0/12 کشیدگی -0/17 0/53 0/71 3 1 جدول )2( ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش 2 1 متغیرها 1 مسئولیتپذیری اجتماعی 1 0/76 ** سرمایه اجتماعی 0/50 ** 0/48 ** تعهد سازمانی با توجه به جدول )2( بین مسئولیتپذیری اجتماعی )0/48( و سرمایه اجتماعی )0/50( با تعهد سازمانی در سطح 0/01 مثبت و معنیدار میباشد. آزمون الگوی نظری پژوهش و برازش آن با دادههای گردآوری شده با روش بیشینه احتمال و با استفاده از نرمافزار لیزرل نسخه 8/8 انجام شد. در شکل )2( الگوی آزمون شده پژوهش حاضر ارائه شده است. شکل )2( الگوی آزمون شده پژوهش

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 122 طبق اطالعات شکل )2( اثر مستقیم مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی )0/21( در سطح 0/05 مثبت و معنیدار است و اثر مستقیم سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی )0/59( در سطح 0/001 مثبت و معنیدار است. X 2 /df 1/46 جدول )3( مشخصههای برازندگی انطباق RMSEA CFI GFI 0/04 0/96 0/94 AGFI 0/91 برای بررسی میزان برازش مدل آزمون شده از شاخصهای معرفی شده توسط کالین )2011( استفاده شد. این شاخصها شامل X 2 /d.f که مقادیر کمتر از سه قابل پذیرش )CFI( که مقادیر )GFI( شاخص برازش تطبیقی 2 هستند شاخص نیکویی برازش 1 بیشتر از 0/9 نشانگر برازش مناسب الگو هستند شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته 3 )AGFI( که مقادیر بیشتر از 0/8 قابل قبول هستند و مجذور میانگین مربعات خطای )RMSEA( که مقادیر کمتر از 0/08 نشانگر برازش مناسب الگوی هستند. تقریب 4 در جدول 3 شاخصهای برازش الگوی آزمون شده گزارش شده است که با توجه به معیارهای مطرح شده الگوی آزمون شده برازش مناسبی با دادههای گردآوری شده دارد. P 0/03 0/001 جدول )4( نتایج بررسی فرضیههای تحقیق t ضریب مسیر فرضیه 2/49 0/21 مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی اثر دارد 6/17 0/59 سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی اثر دارد نتیجه تأیید شد تأیید شد بحث و نتیجهگیری تعهد سازمانی از جمله مهمترین عوامل مؤثر بر بهبود عملکرد و اثربخشی سازمانها بهشمار میروند. از طرفی سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بهعنوان پدیدهای جامعهشناختی و روانشناختی نه تنها در بهبود زندگی تک تک افراد نقش دارد بلکه 1. Goodness of Fit Index 2. Comparative Fit Index 3. Adjusted Goodness of Fit Index 4. Root Mean Square Error of Approximation

123 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی نوعی زندگی سالم و مثبت را برای افراد و جامعه فراهم میآورد. تجزیه و تحلیل فرضیههای پژوهش نشان داد که اثر مستقیم مسئولیتپذیری اجتماعی و سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی مثبت و معنیدار است بنابراین فرضیههای پژوهش تحقیق تأیید میشود. بخشی ار نتایج پژوهش مبنی بر تأیید تأثیر مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی میتواند با یافتههای پژوهش هایهردت )2009( برامر و همکاران )2007( پیترسون )2004( و ویس وس واران و همکاران )1998( همسو باشد. همچنین این نتایج با مطالعات برامر و همکاران )2007( که در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که طبق نظریه هویت اجتماعی بین ادراک کارکنان از مسئولیتپذیری اجتماعی سازمان و تعهد سازمانی ارتباط مثبتی وجود دارد و همچنین مطالعه پیترسون )2004( که نشان داد که رابطة بین ادراکات در مورد شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی با افزایش اهمیت مسئولیتپذیری سازمان نزد کارکنان بیشتر میشود مطابقت دارد. توجه به مسئولیت اجتماعی توسط سازمان از جمله متغیرهایی بوده است که در بهبود گرایشات مثبت احساس غرور و بازدهی بیشتر با ایجاد نیروی کار متعهدتر مؤثر بوده است. تأیید تأثیر متغیر میانجی مسئولیتپذیری نسبت به کارکنان بر تعهد سازمانی در این تحقیق نیز این ایده را تقویت میکند که توجه بیشتر به کارکنان به صورت پایدارتری اثربخشی سازمانها را به همراه دارد. در خصوص تعهد سازمانی بر اساس نتایج به دست آمده میتوان شاهد بود که افراد با بهرهگیری از استعدادها توانایی و مهارتهای خود با عالقه و وفاداری در سازمان برای نیل به اهداف از قبل تعیین شده تالش میکنند افراد با منافع و اهداف سازمان سازگاری باالیی پیدا خواهند کرد و وفاداری به سازمان را به عنوان ارزشی اخالقی در درون خود میپذیرند. بخشی دیگر از نتایج تحقیق مبنی بر تأیید تأثیر سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی میتواند با یافتههای پژوهشهای دالرا و رودریگز )2007( ژین )2009( چاوو )2009( کوکوبیود )2009( پارسانژاد )1387( عرب )1388( وحدتی )1389( اسدی )1389( رضایی ) 1393 ( بیژن نژاد و همکاران )1394( همسو باشد. در کل میتوان بیان کرد که وجود مؤلفههای سرمایة اجتماعی در بازتولید دیگر سرمایهها نقش دارد و موجبات رشد فکری و نیز پویایی جامعه را فراهم میآورد. بدون شک موفقیت از آن سازمانهایی است که به جای داراییهایی مثل ماشین آالت که بهطور مستمر نوآوری دارند و به دانش مهارت و شایستگیهای کارکنانشان اعتماد میکنند. ارزش تولید شده با داراییهای ناملموس همیشه در صورتهای مالی

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 124 منعکس نمیشوند اما سازمانهای پیشرو دربارة این موضوع که داراییهای ناملموس جزء اصلی عملکردهای مربوط به سازمان هستند را درک کردهاند )قنبرزاده 1391(. از سوی دیگر تعهد یکی از مهمترین عوامل در ارتباط با مسائل رشد و توسعه اقتصادی هر کشور محسوب میشود. بهطور کلی توسعه اقتصادی هر کشور را میتوان در گ رو ظرفیت و توان تولیدی آن کشور دانست. این ظرفیت نیز به انباشت سرمایة اجتماعی و بهخصوص سرمایة انسانی وابسته است. تکوین و تکامل هر یک از این دو عامل در ارتقای اثربخشی و بهره وری سرمایة انسانی نقش مؤثری را ایفا میکنند. سازمانهایی که سطوح باالیی از سرمایة اجتماعی دارند با القای دانش و ایدههای جدید و افزایش توانایی فهم و به کارگیری آنها مزیت رقابتی پایدار را ایجاد میکنند. به بیان دیگر تعامل ابعاد سرمایة اجتماعی با ابعاد مسئولیت پذیری اجتماعی سازمان را قادر به خلق ارزش و نوآوری میسازد و این خود منجر به تعهد و در نهایت بهرهوری نیروی انسانی میشود. ذکر این نکته ضروری است که کیفیت به کارگیری عوامل یاد شده در تحقق توسعة اقتصادی در هر کشور سهم به سزایی دارد. بر این اساس دانشگاه رازی کرمانشاه به عنوان نماد آموزش عالی باید سنجش و ارتقای سرمایههای اجتماعی کارکنان خود را در قالب برنامههای منسجم و عملیاتی برای همة واحدهای خود تعریف و هدفگذاری کند و برای پذیرش حاکمیت و استانداردهای مسئولیتپذیری اجتماعی اهتمام ورزد چرا که در سازمانهای خدماتی مثل دانشگاهها کارکنان معرف سازمان )دانشگاه( هستند و نگرش و رفتارهای آنها در کیفیت خدمات و رضایت مشتری تأثیرگذار است و دانشگاه نیز از این قاعده مستثنی نیست و بی شک برای رسیدن به چشمانداز و اهدف بلند مدت خود به کارکنانی نیاز دارد که فراتر از ملزومات تعیین شده به نقش سازمانی خود عمل کنند و مشارکت و حضوری فعال در رویدادها و فرایندهای سازمان داشته باشند. از اینرو پرداختن به عوامل مؤثر بر رشد سرمایة اجتماعی مقولهای است که نادیده گرفتن آن لطمات جبرانناپذیری را بر ساختار اقتصادی و منابع انسانی هر کشور بر جای خواهد گذاشت. بر این اساس و با توجه به لزوم برطرف کردن موانع و حرکت در راستای ارتقای سرمایة اجتماعی بر مدیران دانشگاه است که برای شناسایی سرمایه اجتماعی تالش جدی کنند و بدین وسیله حداکثر استفاده و بهرهبرداری را از داراییهای نامشهود کنند. در اینباره به پژوهشگران پیشنهاد میشود که به شناسایی عوامل اثرگذار بر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بپردازند. همچنین فرهنگ سازمانی دانشگاهها ممکن است بر متغیرهای مورد

125 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی مطالعه تأثیر داشته باشد بنابراین پیشنهاد میشود که رابطة فرهنگ سازمانی را با متغیرهای پژوهش مورد تحقیق قرار دهند. با توجه به اینکه پژوهش در دانشگاه رازی انجام شده است به پژوهشگران پیشنهاد میشود که این تحقیق در سایر دانشگاهها به ویژه دانشگاههای آزاد اسالمی و غیرانتفاعی نیز انجام شود. دربارة محدودیتهای پژوهش میتوان بیان کرد که جامعة آماری این پژوهش شامل کارکنان دانشگاه رازی بود لذا در تعمیم نتایج به کارکنان سایر دانشگاهها و سازمانها رعایت جانب احتیاط ضروری است. در پژوهش حاضر برای جمعآوری اطالعات مورد نظر فقط از پرسشنامه استفاده شد و روشهایی مثل مصاحبه و مشاهده ممکن است نتایج متفاوتی را به دست دهد. براساس نتایج به دست آمده پیشنهادهای زیر ارائه میشود: اعمال اهرمهای تشویقی برای سوق دادن کارکنان به سمت مشارکتهای اجتماعی بهمنظور ایجاد حلقهها و پیوندهای دوستی برای ارتقای سرمایه اجتماعی و تعهد سازمانی در سازمان. پایبندی مدیر به تعهدات و برقراری محیطی که کارکنان در آن احساس کنند که به وجود آنها نیاز است و به عنوان ابزار به آنها نگریسته نشود. تشویق و تقویت روابط اجتماعی میان واحدها افراد و همکاریهای گروهی در سازمان. تالش برای ایجاد فرهنگ حمایتی از راه طراحی نظامهای تشویقی و انگیزشی برای تقویت خالقیت نوآوری یادگیری و توسعه منابع انسانی کارکنان. طراحی چهارچوب شایستگیهای کارکنان و مدیران شامل دانش مهارتها و توانایی هایشان و برنامهریزی توسعه آنها مبتنی بر شایستگیها. حذف قوانین و مقرارت دست وپاگیر روشهای کاری زاید و سلسله مراتب پیچیده و طوالنی بهمنظور کاهش سطح دیوان ساالری زاید. مشارکت دادن کارکنان در تصمیمگیریهای سازمانی و توجه به نظرات و پیشنهادها تا کارکنان با شور و اشتیاق در محل کار خود حاضر شوند. ابعاد مسئولیتپذیری اجتماعی در سازمانها گسترش یابد تا از این راه عالوه بر افزایش مسئولیتپذیری کارکنان فعالیتهای فرانقشی و تعهد به سازمان در میان کارکنان افزایش یابد. از آنجایی که در گسترش مسئولیتپذیری اجتماعی در سازمانها مدیران نقش مهمی دارند زمینهای فراهم شود که مدیران با جنبههای مختلف مسئولیتپذیری اجتماعی آشنا شوند تا بتوانند نقشی مؤثر در این زمینه داشته باشند.

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 126 منابع 1. احمدی هیرش )1389(. بررسی رابطه سرمایه اجتماعی حمایت اجتماعی و عزت نفس در میان طبقات اجتماعی مریوان پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور مرکز تهران. 2. اسدی مهدی )1389(. مطالعه مقایسهای رابطه سرمایه اجتماعی با رضایت شغلی و تعهد سازمانی معلمان شهر مراغه پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور مرکز تهران. 3. ایمان محمدتقی و جالئیان بخشنده وجیهه )1389(. بررسی و تبیین رابطه بین مسئولیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی در بین جوانان شهر شیراز جامعهشناسی کاربردی )37(: 21.42-19 4. باستانی سوسن کمالی افسانه و صالحی هیکویی مریم )1387(. سرمایه اجتماعی شبکه و اعتماد متقابل بین شخصی مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی )61(: 16 81-41. 5. برغمدی هادی )1387(. تأثیر تخریب محله غربت بر سرمایه اجتماعی اهالی محله خاک سفید رفاه اجتماعی )28(: 7 283-263. 6. بهاریفر علی و جواهری کامل مهدی )1389(. بررسی پیامدهای ارزشهای اخالقی سازمان با مطالعه عدالت سازمانی تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی دو ماهنامه توسعه انسانی پلیس :)28( 7-95.118 7. بیژننژاد علی کولیوند اسحاق و غفاری علی )1394(. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر کارآفرینی سازمانی فصلنامه مدیریت دولتی 54-41. 21: 8. پارسانژاد محمدرضا )1387(. ارتباط رفتار سازمانی با سرمایة اجتماعی و تبیین تئوری سرمایهگذاری اجتماعی. مجموعه مقاالت اولین کنفرانس ملی رفتار شهروندی سازمانی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران. 9. پیراهری نیر )1388(. سرمایه اجتماعی در نظریات جدید پژوهشنامه علوم اجتماعی 3.131-110 :)3( 10. جبارزاده گنگرلویی سعید و بایزیدی انور )1389(. بررسی رابطه بین مسئولیتپذیری اجتماعی و تعهد سازمانی با محافظه کاری در گزارشگری مالی شرکتهای پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران فصلنامه بورس و اوراق بهادار )9(: 3 77-96. 11. جواهری فاطمه و باقری لیال )1386(. تأثیر استفاده از اینترنت بر سرمایه اجتماعی و انسانی )مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه تهران( مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی.66-33 :)59-58( 15

127 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی 12. جهانگیری جهانگیر و شکریزاده طاهره )1389(. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر عملکرد سازمانهای غیر دولتی زنان از دید اعضا در شهر شیراز فصلنامه زن و جامعه 1.120-105 :)3( 13. حضرتی صومعه زهرا و ابوالحسن تنهایی حسین )1388(. بررسی نظری پژوهشهای سرمایه اجتماعی در جامعه ایران فصلنامه علوم رفتاری )1(: 1 52-29. 14. حقیقان منصور ربانی رسول و کاظمی سهیال )1387(. تأثیر سرمایه اجتماعی بر فعالیت شغلی دبیران مقطع متوسطه شهر اصفهان پژوهش در برنامهریزی درسی 5 ) 17 و 18 (:.164-147 15. خشنود الهام )1390(. بررسی تأثیر ابعاد اصلی شغل بر میزان تعهد سازمانی کارکنان سازمان تأمین اجتماعی شهرستان سنندج. پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه ازاد اسالمی واحد سنندج. 16. خمرنیا محمد تورانی سوگند و محمدی رامین )1390(. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر فرسودگی شغلی در پرستاران زن بیمارستان هاشمی نژاد 1389 مجله پزشکی هرمزگان.217-209 :)03 15 17. رضایی روحاله )1393(. تأثیر سازههای سرمایه اجتماعی بر سرمایه فکری در شرکتهای خدمات مشاوره ای فنی و مهندسی کشاورزی در استان زنجان دو فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی 50-31. 20: 18. روشنفکر پیام و ذکایی محمدسعید )1385(. جوانان سرمایه اجتماعی و رفتارهای داوطلبانه رفاه اجتماعی )23(: 6 146-113. 19. رویایی رمضانعلی و مهردوست حسین )1388(. بررسی نقش مدیران فرهنگی در ارتقای مسئولیت اجتماعی: بررسی موردی مدیران تک پست صدا و سیما پژوهشنامه علوم اجتماعی :)3( 3.59-43 20. زاهدی محمدجواد شیانی ملیحه و علیپور پروین )1388(. رابطه سرمایه اجتماعی با رفاه اجتماعی رفاه اجتماعی )33(: 9 109-129. 21. ساعتچی محمود قاسمی نوشاد و نمازی سمیه )1387(. بررسی رابطه میان انگیزة شغلی مدیران رضایت شغلی و تعهد سازمانی کارکنان )دبیران( مقطع متوسطه شهرستان مرودشت فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی )2(: 1 168-147. 22. سردارنیا خلیلاله قدرتی حسین و اسالم علیرضا )1389(. تأثیر حکمرانی خوب و سرمایه اجتماعی بر اعتماد سیاسی پژوهشنامه علوم سیاسی )1(: 5 165-135.

و 3 فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 128 23. سلطانزاده وحید )1391(. بررسی رابطه بین تکیهگاههای شغلی و جامعه پذیری سازمانی با تعهد سازمانی در میان کارکنان دانشگاه ارومیه پایاننامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه. 24. شریفیان ثانی مریم و ملکی سعیدآبادی امیر )1385(. سرمایه اجتماعی به مثابه یک سیستم پیچیده رفاه اجتماعی )23(: 6 65-25. 25. شعبانی ورکی بختیار و آهنچیان نرگس )1385(. رهبری دانشگاهی و سرمایه اجتماعی: رویکردی جامعهشناختی به مدیریت آموزش عالی اندیشههای نوین تربیتی ( 2 4(: 39-.58 26. طبقیان فرناز )1389(. مسئولیت اجتماعی شرکت و کاهش فقر: شاخصهای عملکرد اجتماعی و نقش انگیزه در بهکارگیری آنها پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی دانشگاه الزهرا. 27. طراویان مینا )1385(. ابعاد تعهد سازمانی دبیران مدارس متوسطه شهر اصفهان دانش و پژوهش در علوم تربیتی دانشگاه آزاد واحد خوراسگان 10 و 120-105. 11: 28.عباسزاده محمد و مقتدایی لیال )1388(. بررسی جامعه شناختی تأثیر سرمایه اجتماعی بر دانش آفرینی مجله جامعهشناسی ایران )1(: 10 28-3. 29. عرب حسن )1388(. بررسی رابطة بین سرمایة اجتماعی و رفتار شهروندی سازمانی پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران دانشکده مدیریت واحد پردیس قم. 30. قربانی طالمی سمیه )1388(. مطالعه تأثیر سرمایه اجتماعی بر ارتقا شغلی )مطالعهای در مورد زنان شاغل در بانک سپه( پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علم و فرهنگ. 31. قالوندی حسن کبیری افشار و سلطانزاده وحید )1393(. بررسی رابطه مسئولیتپذیری اجتماعی و کار تیمی کارکنان دانشگاه ارومیه جامعهشناسی کاربردی )53(: 25 120-111. 32. کامرانی فریدون و ارشادی خدیجه )1388(. بررسی رابطه سرمایه اجتماعی شبکه و سالمت روان فصلنامه پژوهش اجتماعی )3 2 (: 54-29. 33. ماجدی سیدمسعود و لهساییزاده عبدالعلی )1385(. بررسی رابطه بین متغیرهای زمینهای سرمایه اجتماعی و رضایت از کیفیت زندگی کاری: مطالعه موردی در روستاهای استان فارس فصلنامه روستا و توسعه )4(: 9 91-136. 34. موحد مجید عنایت حلیمه و پورنعمت آرش )1387(. بررسی رابطه میان سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی زنان پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی 28 )نیمه اول(:.190-162

129 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی 35. موغلی علیرضا حسنپور اکبر و حسنپور محمد )1388(. بررسی ارتباط بین توانمندسازی و تعهد سازمانی کارکنان در مناطق نوزده گانه سازمان آموزش وپرورش شهر تهران نشریه مدیریت دولتی )2(: 1 119-132. 36. مهلوجی حسین هندیجایی رضا و کرمانشاه علی )1387(. تأثیر مسئولیت اجتماعی بر نوآوری در بنگاها: دیدگاه مبتنی بر منابع فصلنامه علوم مدیریت در ایران )12( 3 49-.64 37. نوغانی محسن و اصغرپورماسوله احمدرضا )1386(. بررسی تطبیقی رویکردها و شاخصهای مورد استفاده در سنجش سرمایه اجتماعی مجموعه خالصه مقاالت همایش سرمایه اجتماعی و توسعه ایران صص 253-249. 38. نوغانی محسن اصغرپورماسوله احمد رضا صفا شیما و کرمانی مهدی )1388(. کیفیت زندگی کاری و رابطه آن با سرمایه اجتماعی در شهر مشهد مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد )1(: 5 140-111. 39. الوانی سیدمهدی )1381(. سرمایة اجتماعی مفاهیم و نظریهها فصلنامه مدیریت 3-34:.26 40. وحدتی مهناز )1389(. تأثیر سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی کارکنان شرکت نفت و گاز پارس پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور مرکز تهران. 41. وحیدا فریدون کالنتری صمد و فاتحی ابوالقاسم )1383(. رابطه سرمایه اجتماعی با هویت اجتماعی دانشجویان: مطالعه موردی یازده دانشگاه دولتی در شهر تهران مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان )2(: 17 59-92. 42. الیاسپور مریم )1388(. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر میزان رضایت شغلی پرستاران بیمارستان نمازی شیراز پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه عالمه طباطبایی. 43. یوسفی سجاد مرادی مرتضی و تیشهورز محمدکاظم )1389(. نقش تعهد سازمانی کارکنان در تسهیم دانش دوماهنامه توسعه انسانی پلیس )30(: 7 36-24. 44. Apaydin, C. and Ercan, B. (2010). A structural equation model analysis of Turkish school managers views on social responsibility, Procedia Social and Behavioral Sciences, 2: 5590 5598. 45. Azmat, F. (2010). Exploring social responsibility of immigrant entrepreneurs: Do home country contextual factors play a role? European Management Journal, 28: 377 386. 46. Borgonovi, F. (2010). A life-cycle approach to the analysis of the relationship between social capital and health in Britain, Social Science & Medicine 71: 1927-1934.

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 130 47. Brammer, S., Millington, A. and Rayton, B. (2007). The Contribution of Corporate Social Responsibility to Organizational Commitment, University of Bath, school of management, Working Paper Series, 20: 236-344. 48. Brunie, A. (2009). Meaningful distinctions within a concept: Relational, collective, and generalized social capital, Social Science Research, 38: 251 265. 49. Chow, I. H. S. (2009). The relationship between social capital, organizational citizenship behavior, and performance outcomes: an empirical study from China. SAM Advanced Management Journal, 74 (3): 259-267. 50. De Lara, P. Z. M. & Rodriguez, T. F. E. (2007). Organizational anomie as of the relationship between an unfavorable attitudinal environment and citizenship behavior (OCB) an empirical study among university administration and services personnel. Personnel Review, 5-6: 843-66. 51. Drucker, P. (2000). An Abridged and Revised Version of Management: Tasks, Responsibilities and Practices, Butterworth- Heinemann. 52. Engstrom, K.; Mattsson, F.; Jarleborg, A. & Hallqvist, J. (2008). Contextual social capital as a risk factor for poor self-rated health: A multilevel analysis, Social Science & Medicine, 66: 2268-2280. 53. Givel, M. (2007). Motivation of chemical industry social responsibility through Responsible Care, Health Policy 81: 85 92. 54. Hardt, S. S.; Thurow-Kröning, B. & Frey, D. (2009). Preferencebased escalation: A new interpretation for the responsibility effect in escalating commitment and entrapment, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 108: 175 186 55. Hediger, H. (2010). Welfare and capital-theoretic foundations of corporate social responsibility and corporate sustainability, The Journal of Socio-Economics 39: 518 526. 56. Henderson, J. C. (2007) corporate social responsibility and tourism: Hotel companies in Phuket, Thailand, after the Indian Ocean tsunami, Hospitality Management, 26: 228 239. 57. Holmqvist, M. (2009). Corporate social responsibility as corporate social control: The case of work-site health promotion, Scandinavian Journal of Management, 25: 68 72. 58. Inoue, Y. & Lee, S. (2011). Effects of different dimensions of corporate social responsibility on corporate financial performance in tourism-related industries, Tourism Management 32: 790-804. 59. Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. Second Edition, New York: The Guilford Press. 60. Krause, D. R., Handfield, R. B., and Tyler, B. B, (2007). The relationships between supplier development, commitment, social

131 تأثیر سرمایه اجتماعی و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی capital accumulation and performance improvement, Journal of Operations Management, 25, 528 545. 61. Linthicum, C., Reitenga, A. L., and Sanchez, J. M. (2010). Social responsibility and corporate reputation: The case of the Arthur Andersen Enron audit failure, J. Account. Public Policy 29: 160 176. 62. Meyer, J. P. & Allen, N. J. (1997). Commitment in the Workplace: Theory, Research, and Application, Sage, Thousand Oaks, CA. 63. Mohan, J.; Twigg, L.; Barnard, S. & Jones, K. (2005). Social capital, geography and health: a small-area analysis for England, Social Science & Medicine 60: 1267 1283. 64. Peterson, D. K. (2004). The Relationship between Perceptions of Corporate Citizenship and Organizational Commitment, Journal of Business & Society, 43 (3): 296 319. 65. Schultz, J.; O Brien, A. M. & Tadesse, B. (2008). Social capital and self-rated health: Results from the US 2006 social capital survey of one community, Social Science & Medicine, 67: 606 617. 66. Shagholi, R. Zabihi, M. R., Atefi, M., and Moayedi, F., (2011). The consequences of organizational commitment in education, Procedia Social and Behavioral Sciences, 15: 246 250. 67. Shaw, J. D.; Delery, J. E.; Mohamed, H. & Abdulla, A. (2003). Organizational commitment and performance among guest workers and citizens of an Arab country, Journal of Business, 56: 1021 1030. 68. Takala, T. & Pallab, P. (2000). Individual, Collective and Social Responsibility of the Firm, Business Ethics: A European Review, 9 (2): 109-118. 69. Vakola, M. & Nikolaou, I. (2005). Attitudes towards Organizational Change: What is the Role of Employees, Stress and Commitment? Journal of Employee Relation, 25 (2): 160 174. 70. Vasilescu, R., Barna, C., Epure, M., and Baicu, C. (2010). Developing university social responsibility: A model for the challenges of the new civil society, Procedia Social and Behavioral Sciences, 2: 4177 4182. 71. Viswesvaran, C., S. P. Deshpande and Milman, C. (1998). The Effect of Corporate Social Responsibility on Employee Counterproductive Behavior, Journal of Cross Cultural Management, 5 (4): 5 12. 72. Walker, M. & Parent, M. M. (2010). Toward an integrated framework of corporate social responsibility, responsiveness, and citizenship in sport, Sport Management Review, 13: 198 213. 73. Weil, F.; Lee, M. R. & Shihadeh, E. S. (2011). The burdens of social capital: How socially-involved people dealt with stress after Hurricane Katrina, Social Science Research, 1-10.

فصلنامه مطالعات اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی 132 74. Weng, Q., McElroy, J. C., Morrow, P. C. and Liu, R. (2010). The relationship between career growth and organizational commitment, Journal of Vocational Behavior 77: 391 400. 75. Xin, H. (2009). The study of relationship between OCB and social capital based on different culture, The British Psychology Society,